Байғанин ауданындағы әр ұрпақтың өзіндік өрнегін сақтаған музейдің іргетасы 1989 жылы қаланды. Бабалар аманатын келешекке жеткізуші алтын көпір – музейміз тәуелсіздік алған жылдан бастап бой көтерді, сол кездегі аудан әкімі Айжарықов Түрікпенбайдың  музей ашу жөніндегі Өкімі шыққасын ғимараттың іргетасы қаланып, аудандық мәдениет бөлімінің бастығы Сарыбаев Сүндеттің  қолдауымен музей құрылысы салына бастады. Сол жылдардан бастап музей қызметкерлеріне өлкетанушылар, мәдениет қызметкерлері, кітапханашылар, мектеп оқушылары көмектесіп отырды. Байғанин ауданы ақындар, ғалымдар, батырлар елі болғандықтан  өлкеміздің мол мұрасы құт-берекелі Жем-Сағыз  өңірінің тарихы  жинақталып, зерттеліп, зерделене  бастады.

Еліміз тәуелсіздікке қолы жеткізген соң, мұраларымыздың жоғалғандарын іздеп барын түгендегенде ұрпақ есінен шығып қалуға жақын қалған кезінде, халқыма қорған болсам деп, елінің еркіндігі, тәуелсіздігі үшін күрескен батырларымыздың басына кесенелер орнатып, ел жадына қайта жанғырту мақсатында   Кіші жүздің  Жетіру тайпасы Табын  руы тараған. Үстірттің Сам құмында дүниеге келген Барақ батыр жөнінде деректер жинақтап  1992  жылы аруақты аталарымыздың мәңгілік тұрағы  болып қалған  Сам жеріндегі Асау – Барақ қорымында  Барақ атамыздың басына ақ шаңқан күмбезді  кесене салынды.

1993  жылы 11-12  маусым  күндері  Байғанин  ауданының  сыртындағы  Қоңыр  Дөң  үстінде  Барақ  пен  Асау  батырдың  туғанына  250  және  230  жыл  толуына орай   бағытталған  ас  беру кезеңінде музейіміз ашылып батырларға арналған бұрыш жасақталып, ас беруге келген Батыр бабалар ұрпағы Барақтың найзасының ұшымен батырдың үшінші ұрпағы  Дәуіт батырдың тайқазанын музейге жәдігер ретінде тапсырды, асқа келген қонақтарға жинақталған экспонаттарды  насихаттау жұмыстары жүргізілді. Аталар жөнінде жан-жақты зерттеліп, 2010ж  Бейнеу ауданында «Барақ -Асау» аталарымыздың мешіт үйінің ашылу салтанатына барған сәтте Барақ атаның  шара табақшасымен Асау батырдың мыс құманы  музейге тапсырылды. 2013жылы  26-27 қыркүйек күні Бейнеу ауданында  Барақ  пен  Асау  батырдың  туғанына  270  және  250  жыл  толуына орай   бағытталған  ас  беру кезеңінде Байғанин ауданы  тойдың өтуіне  үлкен үлесін қосып, бабалар мұрасын жанғыртты.

2003 жылы өткен ауданымыздың 75 жылдық мерей тойында музей жаңартылып, жасақталды. Оған сол кездегі облыстық мәдениет басқармасының бастығы Еркін Құрманбеков, облыстық тарихи-өлкетану музейінің директоры, мәдениет қайраткері Рысжан Ілиясова, музейіміздің кураторы Орал Өтепова, суретші-безендіруші Вячеслав Владимирович Щукин секілді азаматтар музейдің сауатты жасақталуына зор көмек көрсетті. Музейге сол кездегі аудан әкімі Кемешов Бердіхан Түйешұлының қолдауымен, аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің бастығы Қолдасбаев Нұрәділ Алтынбайұлының бастамасымен 1 көрме залы қосылды. Бұл аудан тарихындағы аса маңызды көңіл қуантарлық үлкен оқиға болды.

Музейде жылдық жоспарда белгіленген мәдени шаралармен қатар экспонатты толықтыру күн сайынғы кезек күтпес мәселе болып қаралады  2003 жылы  Президент жолдауына орай «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша облыстық әкімшіліктің қолдауымен аудан басшылары мен музей қызметкерлері ашық аспан астындағы архитектуралық ескерткіштерге бай Байғанин өңірін зерттеуге арнайы экспедиция жасақталып 500 шақырым жерді шарлап,21-і сәулет өнер,4-і  республикалық дәрежеде мемлекеттік қорғауға алынған тарихи-мәдени ескерткіштері Дәуімшар қорымы, Қарасақал қорымы, Сүндет ата, Асан қожа қорымдарын  табиғатын ,өсімдіктерін зерттеліп, сол жердің халқының аузынан ауыз әдебиет үлгілері жазып алынды.

2005  жылдан бастап  дәстүрлі түрде ұйымдастырылатын «Болашаққа мұра» акциясы келер ұрпаққа арналған рухани мұра-өлке тарихының алтын қорын заман талабына сай толықтыру мақсатында өткізіледі. Сондай-ақ  музейдің өркениет тарихындағы, қоғамдағы жоғары орнын жете түсінген жандардың есімдері музей құжаттары арқылы ғасырдан – ғасырға өтіп келер ұрпақа жеткізілу жолында  ақындардың, батырлардың, тарихи  ескерткіштер туралы көрмелер, кештер, тақырыптық экскурсиялар өткізіліп отырылады.

Этнографиялық бұйымдармен жабдықталған 1 киіз үй,  тың игерушілерге, ауған соғысының ардагерлеріне,аудандық «Жем - Сағыз»газетінің редакциясының құрылу тарихы туралы 3 экспозиция қатарға қосылды. Музей қорында 4255-нан аса жәдігер жинақталып, 18 бөлімнен тұратын экспозиция аудан тарихы туралы сыр шертеті.

Байғанин аудандық музей КММ–сі 2013 жылы «Жұмыспен қамту-2020»  бағдарламасы аясында күрделі жөндеуден өтті. Осы жұмыс барысында музей ғимаратының сырты қапталып алдыңғы жағынан кеңейтілді. Қоршауы кеңейтіліп қайтадан жасалды, су құбыры жүргізілді, есік алдына брусчатка төселді, жылу жүйесі қайтадан жасалып, есіктер жаңаланды. Аула ішіне фонарлар орнатылды, ішкі жарықтандыру  жұмыстары жүргізіліп, аркалар жаңаланды т.б. жұмыстар жүргізілді..Жөндеу жұмысына бөлінген қаржы 10000000 теңге.   

Асау-Барақ батырларымыздың  тұтынған дүниелерініен өзгеде құнды дүниелер, «Алтын сақа», «Түрмен тақиясы», «Темір сыбызғы»,  ағаш пен темірден түйін түйген атақты Қозыбай шебер, Оразов Медет, Күмісбай, Кемелбай Қамысбаевтар, Оразов Қали ,Оңғалиев Тәжіғали, Құрманалы шеберлердің соққан зергерлік бұйымдары білезік, сырға, сақина, жүзік, өңіржиек, шашбау, сынды дүниелерді зерттеп зерделеніп, халыққа насихаттау жұмыстары жүргізілуде. Ауданымыздың тарихын  қолөнер шеберлерін таныстыру мақсатында Өскемен, Астана, Ақтөбе қалаларында, Ойын ауданында  көшпелі көрмелер өткізілді. 2012 жылы Еуразиялық бірлік қорының президенті тәуелсіз елімізге бірнеше рет тәлім сапарын жасаған венгрлік  Бенце Иштван және этнограф ғалымдар Чемез Фаркаш пен Береш Шандор «Ат жалындағы тарихи сапар» аталатын экспедиция да біздің өлкенің тарихымен танысу мақсатында  музейімізде болды. Байғанин өңіріне келген қонақтардың  дені ел тарихымен танысу мақсатында музейге бас сұғады.

Музей  жұмысына  жаңа  технология  енгізіліп, компютер, факс, теледидар, интернет,  ноутбук,  цифрлы  фотоаппаратпен  қамтамасыз  етілген. Музейдің  өз сайты бар Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс. Қазақстан Республикасы, 030300, Ақтөбе облысы, Байғанин ауданы, Қарауылкелді селосы, Д.Қонаев көшесі, 40 ғимаратында орналасқан.  Байғанин аудандық музейі. Музейде  9 қызметкер  бар, олар директор, қор  сақтаушы, экскурсия  жүргізуші, бас  есепші, зал  қараушы  және  техникалық  қызметкерлер.

Байғанин ауданы Ақтөбе облысының шет аймақтарының бірі. Жалпы жер көлемі 6 миллион гектардан асады. Аудан солтүстік және солтүстік – шығысында Темір, Мұғалжар, Шалқар аудандарымен, батысында Ойыл ауданымен, Оңтүстік батысында Атырау мен Маңғыстау облыстарымен, Оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі. Ауданның қазіргі территориясы 1928 жылға дейін Ақтөбе губерниясының Темір уезіне қарап қарап келген. Сол жылы жазда үкімет шешімімен жеке Табын ауданы болып құрылған. Халқының саны 23000-ға жуық.

1. Рәміздер бөлімінде мемлекеттік  нышандарымыз  (Әнұран, Елтаңба, Ту)  орналастырылған. Жер бетіндегі мемлекет атаулының қай қайысында  да мемлекетінің белгісі – рәміздер болады, мұндай белгілері жоқ мемлекет дербес, тәуелсіз бола алмайды. Ту бейбіт кезде құрметпен сақталып, тек жауға шыққан кезде шығарылып отырған,тудан айырылу өліммен бірдей болған.
2. Табиғат  бөлімінде  Ауданның  негізгі  территориясы  шөлейт  және  шөл  зоналарында  орналасқан.  Батысында  Каспий  маңы  ойпатымен,  оңтүстігінде  Үстіртпен  ұласады.  Ауданның  солтүстігі  оңтүстігімен  салыстырғанда  биіктеу  қыратты  болып  келеді.  Ауданның  оңтүстік  шығысында  аласа  тау  жоталары,  адырлы  қырқалар  кездеседі.  Сонымен  қатар  аудан  жеріндегі  өсімдіктер  дүниесі  түр  тұқымы  бойынша  әр  түрлі.  Мал  жайылымы  үшін  қолайлы,  азықтық    сапасы  құнарлы  шөптерге  бай.  Олар:  мортық,  қаз оты,  ебелек,  шытыр т.б  Сонымен  қатар  алабұта,  қоянсүйек,  боялыш  та  кездеседі.  Қырында  киігі  жүйткіген,  төскейінде  төрт  түлігі  тең  өрген  Байғанин   өңірі  құт – береке  мекені.  Жерінің  бетіндегі  халықтың  өз  қолымен  жасалатын  байлығын  бір  төбе  десек,  оның  жер  асты  қойнауындағы  қазынасы да  тұнып  тұр.  Аудан  жері  мұнай  мен  газ  қорына  бай.   Жаңатаң,  Ақжар,  Шығыс  Ақжар,  Қаратөбе,  Оңтүстік  Қаратөбе  ірі  мұнай  кен  орындары  болып саналады. Табиғи байлықтың бірі – кир. Бұл жол құрылысында кеңінен пайдаланылатын шикізат.   Сол  секілді  бор,  гипс,  және  тұз көптеп кездеседі.  Жануарлар  дүниесінен  аудан  территориясынан  түлкі,  қарсақ,  қасқыр,  күзен,  қоян  сияқты  аңдар,  саршұнақ,  кесіртке,  жыландар  да   кездеседі.  Ащыбұлақ,  Айрық  қырларында  жабайы  шошқа,  даланың  әр  жерінде  киіктер  тобы  кездеседі.
3. Археология  бөлімінде  Ауданымызда  археологиялық  қазба  жұмыстары  жүргізілмесе де,  кездейсоқ  табылған  археологиялық  дүниелеріміз  бар  және  қазіргі  таңда  Дияр  ауылынан  оңтүстік,  оңтүстік-шығысқа  қарай  60  шақырым  жерде  орналасқан  Қызылүйік  Ғибадатханасы  зерттелу  үстінде. Сонымен қатар Тарихқа  « Андронов »  мәдениеті  деген  атпен  енген  тайпалар  мәдениетінің  қола  дәуіріне  жататын  ескерткіштері  Қаражар,  Абай  елді  мекендерінен  табылған.  Әрине  тарих  дөңгелегі  бір  орында  тұрмайды.  Әр  дәуір  өзінің  ерекшеліктерімен,  оқиғаларымен,  даму  белестерімен  есте  қалады
4. Орта ғасыр тарихы бөлімінде Қазақсиан жеріндегі Ұлы Жібек жолын айтамыз. Б.э.б III-II ғасырларда Ұлы Жібек жолымен алғашқы сауда байланысы жасалған. Сол кездегі яғни орта ғасырлардағы жергілікті қолөнер шеберлерінің жасаған дуниелері көптеп кездеседі.
5. Тарихи ескерткіштер бөлімінде Жем –Сағыз өзендерінің бойын жайлаған халықтардың тұрмыс-салты, мәдениеті, тарихы туралы баға жетпес сыр шнрте білеті, сол замандардың куәгерлері – ғажап тарихи-мәдени ескерткіштер ауданымызда аз емес. Сондықтан да ауданымызды «Ашық аспан астындағы музей»  деп айтсақ артық етпейді. Аудан өңірінде жергілікті маңызға ие 213 тарихи ескерткіш мемлекеттік қорғауға алынып, тарихи ескерткіштердің мемлекеттік тізіміне енгізілген. Ескерткіштердің  басым  көпшілігі  сәулетті  мавзолейлер,  сирек  кездесетін  құлыптастар,  сағанатамдар,  қойтастар,  сандықтас,  ізтас,  үйтас  т.б  болып  келеді.
6. Батырлар бөлімінде Қазақ жерін жауламақ ниетімен баса көктеп келген жоңғар-қалмақ басқыншылары,орыс отаршыларымен Хорезм,түрікпен баспашыларына қарсы қол жинап, жанталаса соғысқан иісі қазақ ардагер ерлерінің ішінде Кіші жүз батырларының бірі шөмішті Табын руынан шыққан аталы-балалы Сатыбалдыұлы Барақ(1743-1840), Барақұлы Асау,Асауұлы Дәуіт аталарымыз ел арасында Асау-Барақ есіміменен белгілі.Алдарыңыздағы экспозицияда  ел  қорғаны  болған,    осы батыр  бабаларымызға  мәлімет  беретіндей  дүниелер  жинақталған.  Оның  дәлелі  музейіміздің  ең  құнды  жәдігері  Барақ  батырдың  найзасының  ұшы  және  үшінші  ұрпағы  Дәуіт  батырдың  пайдаланған  тайқазанымен топтастырылған.
7. Дің бөлімінде Ахун, Хазірет, Қажы, Ишан әулиелер туралы деректер. Аудандағы мешіттер жөнінде мәлімет, құран кітаптар, Қажылыққа барып келген Ардагерлер қоғамының төрағасы И.Ермекбаевтың дүниелері орналастырылған.
8. Аудан тарихы бөлімінде  Ауданымыздың  қазіргі  территориясы  1928  жылға  дейін  Ақтөбе  губерниясының  Темір  уезіне  қарап  келген.  Сол  жылы  жазда  үкімет  шешімімен  жеке  Табын  ауданы  болып  құрылған.  Табын  ауданы  болып  аталғаннан  жәрмеңкелер,  алғаш  құрылған  серіктестіктер,  аштық  жылдардан  зұлмат,  нәубет  жылдарды  бейнелей  келе  одан  әрі  қуантарлық  жай  алғаш  1939  жылы  Қандағаш – Гурьев  теміржол  қатынасының  ашылғаны.  1940  жылы  халық  ақыны  Нұрпейіс  Байғаниннің  есімі  берілді.
9. Ұлы Отан Соғыс ардагерлері бөлімінде.  Бұнда  1941-1945  жылдардағы  Ұлы  Отан  соғысына  қатысып  елін  қорғап  өз  ерлігін  көрсеткен  жерлес  батырларымыз  қазіргі  ардагерлеріміздің  суреттері,  ол  кісілердің  соғыс  кезінде  пайдаланған  ыдыстары,  алған  медальдары  т.б  жәдігерлер  жинақталып  қойылған.  1950  жылға  дейін  ауданның  650 адамына  1941-1945  жылдардағы  Ұлы  Отан  Соғысында  « Ерлік  еңбегі  үшін »  медаль  берілген
10. Соцалистік Еңбек Ерлері бөлімінде Соғыс  жылдарында  және  одан  кейінгі  кезде  қоғамдық  мал  шаруашылығын  дамытуда  және  оның  өнімділігін  молайту  жолында  аянбай  тер  төккен  ауданымыздың  22   Соцалистік  Еңбек  Ерлеріне  арналған  деректер,  құжаттармен  толығып  отыр
11. Ақын жазушылар бөлімінде Жем- Сағыз өңірінен шыққан Республикаға белгілі ақын жазушыларымыздың өмір тарихтары мен шығармалары қойылған.
12. Тың игерушілер бөлімінде Ең алғаш егін салып, жер жырту, жұмыстарын атқарған тың игеруші Төртбаев Омар, Ленин туының иегерлері Қарабаев Әбіш, Күләш Тарғынова жөніндегі мәліметтері, фотосуреттері, ерең еңбектері үшін алғаш наградалары орналастырылған.
13. Баспасөз жаңалық жаршысы бөлімінде Аудандық баспасөз қызметінде таянбай еңбек еткен аға-апаларымыз туралы мағлұматтар, медальдары, фотосуреттері орналастырылған.
14. Шаруа қожалықтары бөлімінде Ауданымызда қазіргі таңда етпен, сүтпен қамтамасыз етіп отырған «Марқабай», «Тәжімбай», «Өркен» секілді т.б. шаруа қожалықтары туралы жөінде мәліметтер қойылған.
15. Медицина бөлімінде ауданымызда ең алғаш рет медицина саласында қызмет жасаған ақ халатты абзал жандардың фотосуреттері мен пайдаланылған заттарымен толықтырылған.
16. Мәдениет бөлімінде ауданымызда «Қазанғап» атындағы халық оркестрі бар. Төлеуов Мырзағали 1957 жылы құрылған осы орестірдің негізін қалаушы.  1967 жылы Алматы қаласында өткен өткен фестивальға қатысқан 1968 жылы «Қазанғап атындағы халық орестрі» атағы беріледі. 1969 жылы Мәскеу қаласына барып өзінің атағын қорғап келген. 2006 жылы өткен «Жұбанов көктемі – 2006»  фестиваліне қатысып үздік өнер көрсеткені үшін марапатттары қойылған. Сондай-ақ  қазіргі таңда аудандық саз мектебінің және мәдениет үйінің өнерпаздары Қазанғап оркестрінің кіші құрамы мүшелері жұмыс жасауда.
17. Спорт және білім бөлімдерінде ауданымыздың осы салалардағы жеткен жетістіктері туралы айтамыз, яғни спорт саласынан орны ерекше. Ауданда күрес өнері айрықша дамыған , Әлем, Азия және Республика чемпионаттарынан алған медалдарымен кубоктары орналастырлған, сонымен қатар самбо,  қазақша күрес бойынша да  палуандар мектебі қалыптасты. Білім беру саласында да жеткен жетістіктеріміз аз емес осы салада ұзақ жылдар бойы еңбек еткен   білім беру ісінің үздіктері туралы мағлұматтар мен фототсуреттері қойылған.
18. Этнография бөлімінде атадан балаға ауысып, уақыт өткен сайын құндылығы арта беретін қол өнер бұйымдарының мәнгілік өлмес озық үлгілерін дүниеге әкелген, ноы біздің дәуірімізге ұштастырған шеберлеріміз ауданымызда көптеп саналады. Боқанов Қайдастың темір сыбызғысы, қазақтын саз аспабы домбыра жасау шеберлерінің VI Республикалық «Үкілі домбыра» байқауынан ІІ – орын жүлдегері ағаш шебері Қасенов Құтымның жасаған домбырасы, сонымен қатар Наурызбаев Байман, Оңғалиев Тәжіғали, Оразов Қали, Қармысов Кемелбай сынды ұста, зергерлеміздін күмістен жасалған көптеген бұйымдары көптеп кездеседі және де аяқ киім тігу іс шебері Ахметов Қалидің пайдаланған заттары, аяқ киім тігу кезінде қолданатын құрал- жабдықтары, қазақтың ұлттық киімдері, киіз үй жабдықтары, ер-тұрман, адалбақан, сандық  экспозицияда  қойылған.
19. Тәуелсіздік бұрышында  1991 желтоқсан айында Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ант қабылдауы, Вашингтонда 1992 жылы Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев АҚШ Президенті Дж Бушпен ресми кездесуі, 1995 жылдың 19 мамыр айындағы Банкнот фабрикасының ашылу салтанатынан, 1992 жылы Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың мемлекеттік елтаңбаны қабылдау сәтінен фотоларының көшірмелері орналастырылған, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Елдің бағы – Елбасы» атты кітабы қойылған.